Candida albicans – objawy, leczenie, dietoterapia

Candida albicans – epidemiologia

Candida albicans jest najczęściej występującym czynnikiem powodującym kandydozę u ludzi. Jest to jednak schorzenie oportunistyczne, a Candida jest jednym z mikroorganizmów tworzących u 50–70% zdrowej populacji fizjologiczną mikroflorę błon śluzowych przewodu pokarmowego, układu oddechowego, moczowo-płciowego i skóry. Inwazyjna postać kandydozy występuje rzadko, średnio u 1 na 14 000 osób. Większość przypadków drożdżyc pojawia się u osób cierpiących na niedobory odporności. Kandydozę pochwy stwierdza się jednak nawet u 30% zdrowych kobiet. Większość zakażeń Candida albicans ma charakter endogenny, co oznacza, że spowodowana jest przez naturalnie występującą mikroflorę chorego. Do zakażenia może jednak dojść również przez drogę pokarmową lub w wyniku bezpośredniego kontaktu z osobą zarażoną. Znaczny odsetek przypadków drożdżycy to zakażenia szpitalne.

Candida albicans – czynniki ryzyka

Do głównych czynników ryzyka rozwoju kandydozy należą choroba nowotworowa, zakażenie wirusem HIV, długotrwała antybiotykoterapia i stosowanie leków immunosupresyjnych. Kandydoza pochwy częściej obserwowana jest u kobiet stosujących doustne środki antykoncepcyjne lub terapię hormonalną, a także chorujących na cukrzycę. Zmniejszone wydzielanie enzymów trawiennych oraz stosowanie niektórych leków takich jak inhibitory pompy protonowej i glikokortykosteroidy mogą zwiększać ryzyko rozwoju kandydozy przewodu pokarmowego.

Powszechnie uważa się, że sposób żywienia również może być czynnikiem predysponującym do rozwoju drożdżycy. W części badań zaobserwowano, że wysoka podaż węglowodanów w diecie oraz duża zawartość glukozy w ślinie wpływały na wzrost drożdży Candida albicans i ich przywieranie do śluzówki jamy ustnej. Działanie to nie zostało jednak potwierdzone we wszystkich badaniach, dlatego związek diety z rozwojem drożdżycy pozostaje nadal niejasny. Do innych prawdopodobnych czynników ryzyka rozwoju kandydozy związanych z dietą i sposobem życia należą palenie papierosów oraz niedobory witamin z grupy B.

Candida albicans – objawy

Obraz kliniczny kandydozy zależy w dużej mierze od lokalizacji zakażenia. Drożdżyca jamy ustnej jest poważnym problemem stomatologicznym. Może się objawiać występowaniem zmian grzybiczych o białym lub czerwonawym zabarwieniu w całej jamie ustnej, w tym na podniebieniu twardym i języku. Zakażeniu Candida albicans mogą towarzyszyć zmiany zapalne kącików ust, pieczenie i suchość jamy ustnej oraz utrata apetytu.

Kandydoza przewodu pokarmowego może współwystępować ze zmianami zlokalizowanymi w jamie ustnej. Drożdżyca przełyku objawia się najczęściej występowaniem biało-żółtawych zmian na błonie śluzowej, którym towarzyszą ból i trudności w przełykaniu. Przerost drożdży Candida albicans w żołądku i jelitach może skutkować pojawieniem się owrzodzeń lub nadżerek, którym towarzyszą takie objawy jak bóle brzucha, nudności i wymioty, biegunki i krwawienia z przewodu pokarmowego.

Do zakażenia Candida albicans może dojść również w obrębie skóry i paznokci. Kandydoza objawia się wtedy występowaniem świądu oraz zmian rumieniowych w wilgotnych fałdach skóry. Drożdżyca pochwy i sromu należy natomiast do najczęściej występujących schorzeń ginekologicznych. Charakteryzuje się pieczeniem i świądem sromu, którym towarzyszy obrzęk, czerwonawe zabarwienie i upławy.

Najpoważniejszym schorzeniem jest kandydoza układowa, w której zakażenie rozprzestrzenia się za pośrednictwem układu krwionośnego do różnych organów wewnętrznych – wątroby, płuc, nerek, mózgu czy serca. Inwazyjna kandydoza może stanowić poważne zagrożenie dla życia chorego.

Candida albicans – diagnostyka i leczenie

Diagnostyka zakażenia Candida albicans jest trudna ze względu na występowanie wielu objawów niespecyficznych. Do najczęściej wykorzystywanych metod diagnostycznych należą wywiad lekarski i badanie fizykalne, badania laboratoryjne, serologiczne i genetyczne oraz mikroskopowe badania materiałów biologicznych. Warto zwrócić uwagę na to, że samo potwierdzenie obecności drożdży Candida albicans w kale nie świadczy o jego przeroście w organizmie. W leczeniu zakażeń Candida albicans stosuje się cztery podstawowe grupy leków: antybiotyki polienowe, azole, antymetabolity oraz echinokandyny.

Postępowanie dietetyczne w przeroście Candida albicans

Jak dotąd nie wydano szczegółowych, popartych rzetelnymi badaniami rekomendacji dotyczących postępowania dietetycznego w przypadku przerostu Candida albicans. Duża liczba dostępnych zaleceń nie jest w żaden sposób poparta naukowo i opiera się na stosowaniu metod alternatywnych. Głównym przedmiotem dyskusji na temat odpowiedniej diety w kandydozie jest podaż w diecie węglowodanów, spożycie produktów zawierających drożdże oraz stosowanie substancji biologicznie czynnych o działaniu antygrzybiczym.

Ze względu na możliwy związek pomiędzy zawartością w diecie cukrów prostych a rozwojem Candida albicans w przypadku rozpoznania drożdżycy lub przynajmniej podejrzenia jej występowania warto ograniczyć ich podaż w diecie. Zalecenie to jest zresztą zgodne z rekomendacjami dotyczącymi zasad zdrowego żywienia w ogólnej populacji i nawet w przypadku braku przerostu Candida albicans takie postępowanie będzie miało pozytywny wpływ na stan zdrowia. Głównym źródłem cukrów prostych w diecie są cukier, miód, soki owocowe i słodzone napoje oraz wszelkiego rodzaju ciastka, cukierki i inne słodycze. Innymi, niekoniecznie oczywistymi produktami o dużej zawartości cukrów prostych są m.in. jogurty owocowe, smakowe wody, sosy, ketchup i różnego rodzaju dania gotowe. Aby mieć pewność co do zawartości cukrów prostych w danym produkcie spożywczym, warto przeczytać etykietę na opakowaniu. Warto również wybierać takie produkty, które charakteryzują się niskim indeksem glikemicznym, za to unikać tych powodujących szybki wzrost stężenia glukozy we krwi, tj. pszennego pieczywa, białego ryżu, płatków kukurydzianych, pieczywa cukierniczego.

Ważnym źródłem cukrów prostych w diecie są owoce i produkty mleczne. Są to produkty powszechnie spożywane i ważne dla zdrowia, dlatego ich eliminacja może negatywnie wpłynąć na ogólną wartość odżywczą diety. Należy zwracać uwagę, aby dzienne spożycie owoców nie było większe niż spożycie warzyw. Mleko i produkty mleczne charakteryzują się wysoką zawartością laktozy, czyli tzw. cukru mlecznego. Spożywanie fermentowanych produktów mlecznych w przypadku kandydozy może być jednak korzystne ze względu na wpływ na mikroflorę przewodu pokarmowego, choć dane na ten temat również nie są jednoznaczne.

Jedną z niepotwierdzonych jak dotąd hipotez dotyczących właściwości Candida albicans jest jej działanie alergenne. Sugerowane postępowanie dietetyczne w przypadku występowania alergii na Candidę albicans opiera się na eliminacji z diety wszystkich produktów zawierających drożdże, czyli alkoholu, pieczywa i ciasta drożdżowego, produktów zawierających wyciągi z drożdży oraz suplementów diety, w których źródłem witamin z grupy B są właśnie drożdże.

Produktem spożywczym o możliwym działaniu antygrzybiczym jest olej kokosowy. Zaobserwowano, że dodatek tego oleju do diety zmniejszał przerost Candida albicans w przewodzie pokarmowym. Trzeba jednak wziąć pod uwagę to, że badanie zostało przeprowadzone z udziałem myszy doświadczalnych, a więc przeciwgrzybicze właściwości oleju kokosowego w organizmie człowieka pozostają nadal niepotwierdzone. Biorąc pod uwagę inne niekorzystne dla zdrowia właściwości oleju kokosowego, jego duża zawartość w diecie wydaje się niewskazana.

W celu zapewnienia odpowiedniej ilości substancji o działaniu antyoksydacyjnym w diecie powinno znaleźć się dużo czerwonych, żółtych i zielonych warzyw będących źródłem β-karotenu, witaminy C i witaminy E. W przypadku braku stwierdzenia niedoborów suplementacja tych witamin nie jest jednak rutynowo zalecana.

Rola substancji o działaniu przeciwgrzybiczym w leczeniu przerostu Candida albicans

Proces leczenia kandydozy można wspomóc dzięki zastosowaniu produktów będących źródłem substancji biologicznie czynnych o właściwościach antygrzybiczych. Do najczęściej wymienianych tego typu środków należą oregano, grejpfrut, czosnek, imbir, cynamon oraz aloes. Mogą być one stosowane w postaci suplementów diety.

W przypadku przerostu Candida albicans niezwykle istotne jest odbudowanie prawidłowej flory bakteryjnej jelit. W tym celu możliwe jest zastosowanie probiotyków, czyli preparatów zawierających żywe szczepy drobnoustrojów korzystnie wpływających na organizm człowieka. Źródłem probiotyków mogą być zarówno leki i suplementy diety, jak i produkty spożywcze – fermentowane napoje mleczne czy kiszonki. Na rynku istnieje wiele produktów handlowych zawierających różne szczepy probiotyków, jednak w świetle badań wydaje się, że najkorzystniejsze działanie w kontekście przerostu Candida albicans mogą wykazywać pałeczki kwasu mlekowego (Lactobacillus).

Podsumowanie

Kandydoza stanowi poważny problem, zwłaszcza w grupie osób z niedoborami odporności. Nie należy więc bagatelizować tego schorzenia. Wobec braku naukowych dowodów potwierdzających skuteczność alternatywnych metod w leczeniu przerostu Candida albicans w organizmie człowieka najlepszym podejściem jest zachowanie rozwagi. Istotne jest zwłaszcza nieuleganie modzie na stosowanie restrykcyjnych diet eliminacyjnych w przypadku wykrycia drożdżycy. Ci, którzy faktycznie podejrzewają u siebie przerost Candida albicans, powinni skontaktować się z lekarzem w celu postawienia ostatecznej diagnozy.

Anna Czekajło
Dietetyk, wykładowca akademicki

Bibliografia
Yapar N., Epidemiology and risk factors for invasive candidiasis, „Therapeutics and Clinical Risk Management” 2014, 10, 95–105.
Weig M. et al., Limited effect of refined carbohydrate dietary supplementation on colonization of the gastrointestinal tract of healthy subjects by Candida albicans, „The American Journal of Clinical Nutrition” 1999, 69(6), 1170–1173.
Gunsalus K.T. et al., Manipulation of Host Diet To Reduce Gastrointestinal Colonization by the Opportunistic Pathogen Candida albicans, „mSphere” 2015, 1(1).
Staniszewska M. et al., Patogeneza i leczenie zakażeń Candida Spp., „Postępy Mikrobiologii” 2014, 53(3), 229–240.
Pizzo G. et al., Effect of dietary carbohydrates on the in vitro epithelial adhesion of Candida albicans, Candida tropicalis, and Candida krusei, „The New Microbiologica” 2000, 23(1), 63–71.
Akpan A., Morgan R., Oral candidiasis, „Postgraduate Medical Journal” 2002, 78(922), 455–459.
Martins N. et al., Candidiasis: predisposing factors, prevention, diagnosis and alternative treatment, https://bibliotecadigital.ipb.pt/bitstream/10198/10147/4/Natalia_Review_Mycopathologia-Revised.pdf (3.11.2017).